Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων VII

Γενικό πλαίσιο

Το γνωσιολογικό περιεχόμενο του μαθήματος «Αρχιτεκτονική Εσωτερικών χώρων VΙI: το πλαίσιο της επανάχρησης», εστιάζεται στη μελέτη, τεκμηρίωση, συντήρηση και διατήρηση νεώτερων αρχιτεκτονικών μνημείων σε συνδυασμό με το αντικείμενο του σχεδιασμού εσωτερικών χώρων. Το μάθημα στοχεύει την υποστήριξη, καλλιέργεια και ανάπτυξη της ικανότητας των φοιτητών/τριών να επεμβαίνουν και να διαμορφώνουν εσωτερικούς χώρους σε ιστορικά- παραδοσιακά -διατηρητέα κτίρια, εντάσσοντάς τα στο σύγχρονο περιβάλλον και τρόπο ζωής. Αυτό επιτυγχάνεται διαμέσου της θεωρητικής ανάλυσης της σχέσης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς κάθε ιστορικής περιόδου με το σύγχρονο περιβάλλον, της ανάλυσης του νομοθετικού πλαισίου και των τρόπων προστασίας, συντήρησης και επανάχρησης των αρχιτεκτονικών μνημείων, τόσο σε εθνικό, όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Επίσης με την απόκτηση γνώσεων που αφορούν τον χαρακτηρισμό μνημείων σε σχέση με συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους, σε τρόπους και μεθόδους συντήρησης και αποκατάστασης, καθώς και σε δομικά υλικά και κατασκευαστικές τεχνικές που έχουν χρησιμοποιηθεί.
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για την Ελληνική λαϊκή αρχιτεκτονική, τη συσχέτιση της με τον τόπο, το κλίμα, τις ιδιαίτερες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, τις αρχές και τις μορφολογικές επιλογές που έθεσαν τις βάσεις για τον βιοκλιματικό σχεδιασμό.

Περιεχόμενο μαθήματος

Το γνωσιολογικό περιεχόμενο του μαθήματος «Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων VII: Το Πλαίσιο της Επανάχρησης», εστιάζεται στη μελέτη, τεκμηρίωση, συντήρηση και διατήρηση νεότερων αρχιτεκτονικών μνημείων, σε συνδυασμό με το αντικείμενο του σχεδιασμού εσωτερικών χώρων. Οι φοιτητές εισάγονται στην διαδικασία συνθετικής διερεύνησης σχέσεων ανάμεσα στο παλιό και στο νέο, καθώς και στις παραμέτρους που επηρεάζουν αυτές τις σχέσεις- την ιστορικότητα, τη μνήμη, τον χρόνο, την πολιτισμική ταυτότητα. Επιδιώκεται η εμβάθυνση διαμέσου της ανάπτυξης θεωρητικού και πρακτικού υπόβαθρου στην συνθετική μελέτη εσωτερικών χώρων σε παραδοσιακά -διατηρητέα και μη κελύφη, με έμφαση στη μορφολογία, τη δομή, τον κτιριακό τύπο, την εσωτερική διάρθρωση, τον διάκοσμο και τα υλικά που έχουμε χρησιμοποιηθεί. Αναλύεται η σχέση της αρχιτεκτονικής εσωτερικών χώρων και της ιστορίας, της διατήρησης και της μνήμης, το αντικείμενο προστασίας και χαρακτηρισμού των νεότερων αρχιτεκτονικών μνημείων, καθώς και οι τρόποι αποκατάστασης με εισαγωγή νέων χρήσεων. Επίσης οι θεμελιώδεις όροι και έννοιες, οι χάρτες, οι διακηρύξεις και οι διεθνείς οργανισμοί που διέπουν την αποκατάσταση και συντήρηση των αρχιτεκτονικών μνημείων, με παρουσίαση πραγματοποιημένων έργων τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Η προσέγγιση του θέματος εφαρμογής γίνεται σύμφωνα με τις σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους ανάλυσης και τεκμηρίωσης σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του εσωτερικού χώρου υφιστάμενων ιστορικών μάθημα οργανώνεται σε δύο άξονες, την θεωρία και την εφαρμογή, οι οποίοι λειτουργούν ενιαία, με την θεωρία να εξελίσσεται σταδιακά υποστηρίζοντας το εργαστηριακό σκέλος καθ’ όλη τη διεξαγωγή του μαθήματος.
Η θεωρία περιλαμβάνει διαλέξεις που κατανέμονται πάνω στις εξής θεματικές ενότητες:
1. προστασία και επανάχρηση κτιρίων (τα κτίρια ως πολιτιστικό αγαθό, μεθοδολογία συντήρησης και αποκατάστασης, νομοθεσία, τρόποι επέμβασης),
2. ιστορικό και πολιτιστικό υπόβαθρο (ανώνυμη λαϊκή αρχιτεκτονική, νεοκλασικισμός και αστικό περιβάλλον),
3. στοιχεία βιοκλιματικού σχεδιασμού στη λαϊκή αρχιτεκτονική,
4. οικοδομικά υλικά και κατασκευή στις ίδιες προαναφερόμενες κατηγορίες στην Ελλάδα, μεθοδολογία επεμβάσεων ήπιας μορφής.
5. μνήμη, εμπειρία, αυθεντικότητα
Το θεωρητικό μέρος ολοκληρώνεται με γραπτό δοκίμιο, έκτασης 3.000– 4.000 λέξεων της ομάδας εργασίας, το οποίο βασίζεται σε κριτική θεώρηση προτεινόμενων κειμένων αναφοράς, και υποστηρίζεται δημόσια σε προγραμματισμένη ημερομηνία.
Το εφαρμοσμένο /εργαστηριακό σκέλος περιλαμβάνει δύο μελέτες (projects) (ομαδική και ατομική εργασία) που αφορούν την επέμβαση και τη συνολική συνθετική διαμόρφωση των εσωτερικών χώρου σε συγκεκριμένα κτιριακά κελύφη. Η εξέλιξή τους γίνεται σταδιακά στην βάση τεσσάρων (4) δημόσιων παρουσιάσεων και συνακόλουθων κριτικών συζητήσεων στη διάρκεια του εξαμήνου.

Σκοποί και στόχοι

Κεντρικός στόχος του μαθήματος είναι η εισαγωγή των φοιτητών/τριων στη διαδικασία συνθετικής διερεύνησης σχέσεων ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο, καθώς και στις παραμέτρους που επηρεάζουν αυτές τις σχέσεις – την ιστορικότητα, τη μνήμη, τον χρόνο, την πολιτιστική ταυτότητα. Επιδιώκεται η εμβάθυνση διαμέσου της ανάπτυξης θεωρητικού και πρακτικού υπόβαθρου στη συνθετική μελέτη εσωτερικών χώρων σε παραδοσιακά- διατηρητέα κελύφη, με έμφαση στη μορφολογία, τη δομή, τον κτιριακό τύπο, την εσωτερική διάρθρωση, τον διάκοσμο και τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί. Αναλύεται η σχέση της αρχιτεκτονικής εσωτερικών χώρων και της ιστορίας, της διατήρησης και της μνήμης, το αντικείμενο προστασίας και χαρακτηρισμού των νεώτερων αρχιτεκτονικών μνημείων, καθώς και οι τρόποι αποκατάστασης με εισαγωγή νέων χρήσεων. Επίσης οι θεμελιώδεις όροι και έννοιες, οι χάρτες, οι διακηρύξεις και οι διεθνείς οργανισμοί που διέπουν την αποκατάσταση και συντήρηση των αρχιτεκτονικών μνημείων με παρουσίαση πραγματοποιημένων έργων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Η προσέγγιση του θέματος εφαρμογής γίνεται σύμφωνα με τις σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους ανάλυσης και τεκμηρίωσης, σε ότι αφορά στη διαχείριση του εσωτερικού χώρου υφισταμένων ιστορικών κτιρίων.
Βασικός παιδαγωγικός στόχος του μαθήματος είναι η καλλιέργεια της ενεργής ατομικής συμμετοχής, αλλά και της ομαδικής συνεργασίας, καθώς και της αλληλεπίδρασης με τους διδάσκοντες. Επιπρόσθετα καλλιεργείται η διαδικασία διάχυσης του σχεδιαστικού αποτελέσματος και απήχησης σε τοπικές κοινωνίες μέσω έκθεσης εργασιών.

Μαθησιακά αποτελέσματα

Το μάθημα οργανώνεται σε δύο άξονες, την θεωρία (με διαλέξεις, κριτικές τοποθετήσεις και οργανωμένες συζητήσεις), και την εφαρμογή, σε συνθετικό σχεδιαστικό θέμα μελέτης, οι οποίοι λειτουργούν διαλεκτικά και σταδιακά εισάγουν σχεδιαστικά θέματα αυξανόμενης πολυπλοκότητας.
Προκειμένου να τροφοδοτηθεί μία κριτική συζήτηση και η συνεργασία, οι φοιτητές/τριες αναλαμβάνουν ομαδική εργασία με θέμα συναφές προς το αντικείμενο του μαθήματος, το οποίο καθορίζεται κατά την έναρξη του ακαδημαϊκού εξαμήνου από τους διδάσκοντες.
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές/τριες θα:
– έχουν εποπτεία του κοινωνικού ρόλου του σχεδιασμού στο πλαίσιο της διατήρησης και επανάχρησησης εσωτερικών χώρων πολιτισμικής κληρονομιάς.
– έχουν την ικανότητα να αναλύουν, να κατανοούν και να επαναδιαπραγματεύονται με τον απαραίτητο σεβασμό την αισθητική και λειτουργική διάσταση εσωτερικών χώρων σε κτίρια πολιτισμικής κληρονομιάς.
– αποκτήσουν την ικανότητα να υιοθετούν κριτικά βασικές ιδεατές αρχές σε συγκεκριμένα προβλήματα επαναχρησιμοποίησης υπαρχόντων εσωτερικών χώρων κτιρίων πολιτισμικής κληρονομιάς.
– αποκτήσουν την ικανότητα να συγκεντρώνουν και να ερμηνεύουν πολιτισμικά στοιχεία για να διαμορφώνουν κριτικές θεωρήσεις που περιλαμβάνουν προβληματισμό σε αισθητικά, ιδεολογικά και κοινωνικά ζητήματα.

Βιβλιογραφία ελληνική

Αδαμάκης, Κ., (2009), Τα Βιομηχανικά κτίρια του Βόλου, Αθήνα: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
Γεωργαντοπούλου, Μ., (2006), Σημειώσεις: Ιστορία Αρχιτεκτονικής και Διακόσμησης : Ελληνική Λαϊκή Αρχιτεκτονική, ΤΕΙ Αθήνας.
Γεωργιάδου, Ζ., (2014). Σημειώσεις: Διαμόρφωση Παραδοσιακών Κτιρίων, ΤΕΙ Αθήνας.
Γεωργιάδου, Ζ., (2015). Επανάχρηση Κτιρίων ως Χώροι Γραφείων, στο Γεωργιάδου, Ζ., Ηλίας, Π., Κλωνιζάκης, Α., Μοίρα, Μ., Φράγκου, Δ. Χώροι Γραφείων. Αθήνα: Ελληνικά Ακαδημαϊκά Συγγράμματα και βοηθήματα, Αποθετήριο «Κάλλιπος» http://repository.kallipos.gr/handle/11419/1786
Ζήβας, Δ, (1997), Τα μνημεία και η πόλη, Αθήνα, εκδόσεις Libro.
Θανόπουλος, Ν., (2007). Τα Αθηναϊκά Μνημειακά Κτίρια του 19ου αι. και των Αρχών του 20ου αι. με Διερεύνηση της Κατασκευαστικής και Στατικής Μεθοδολογίας (1834-1916). Διδακτορική Διατριβή. Ε.Μ.Π.
Καρδαμίτση-Αδάμη Μ, (2009), Ανάκτορα στην Ελλάδα, Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα.
Καρδαμίτση-Αδάμη, Μ, (2006), Έρνστ Τσίλλερ, 1837-1923, Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα.
Κονταράτος, Σ., (1986), Αρχιτεκτονική και παράδοση: Ιδεολογίες, πρακτικές και προβλήματα στη χρήση του αρχιτεκτονικού παρελθόντος, Αθήνα: Καστανιώτης.
Κυδωνιάτης ,Σ., (1981), Η ελληνική αρχιτεκτονική αναγέννησις και η κακοποίησις της, Αθήνα: εκδόσεις Ακαδημίας Αθηνών
Λάβας, Γ, (20100, Ζητήματα Πολιτιστικής Διαχείρισης, Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα.
Μιχελή, Λ., (1994), Η Αθήνα των Ανωνύμων, Αθήνα: Γαλάτεια
Μπίρης, Κ., (1996), Αι Αθήναι Από τον 19ον εις τον 20ον αιώνα, Αθήνα: εκδόσεις Μέλισσα.
Μπίρης, Μ, (2003), Αθηναϊκή Αρχιτεκτονική, Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα.
Μπίρης, Μ, Καρδαμίτση Αδάμη, Μ., (2001), Νεοκλασική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα: εκδόσεις Μέλισσα.
Νομικός, Μ., (1997), Αποκατάσταση Επανάχρηση Ιστορικών Κτηρίων και Συνόλων, Αθήνα: Γιαχούδης
Παπαϊωάννου, Κ., (2003). Το Ελληνικό Παραδοσιακό Σπίτι. Αθήνα: Εκδ. ΕΜΠ
Πούλιος Ι., Αλιβιζάτου Μ., Αραμπατζής Γ., Γιαννακίδης Α., Καραχάλης Ν., Γ., Μάσχα Ε., Μούλιου Μ., Παπαδάκη Μ., Προσύλης Χ., Τουλούπα Σ., (2015). Πολιτισμική Διαχείριση, τοπική κοινωνία και βιώσιμη ανάπτυξη. Αθήνα: Ελληνικά Ακαδημαϊκά Συγγράμματα και βοηθήματα, Αποθετήριο «Κάλλιπος»
http://repository.kallipos.gr/handle/11419/2394
Σηφουνάκης, Ν., (1994), Βιομηχανικά κτίρια στη Λέσβο – Ελαιοτριβεία, σαπωνοποιεία: 19ος και αρχές 20ου αιώνα, Αθήνα: Καστανιώτης
Συλλογικό, (1984), Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Τόμος Ι,ΙΙ, ΙΙΙ,IV, V,VΙ, VII, VIII, Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα.
Συλλογικό, (2009), Ήπιες επεμβάσεις για την προστασία των ιστορικών κατασκευών, Αθήνα: Ιανός
Φιλιππίδης, Δ, (1984), Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Αθήνα: εκδόσεις Μέλισσα.
Φιλιππίδης, Δ, (1998), Διακοσμητικές Τέχνες, Αθήνα: εκδόσεις Μέλισσα.
Φιλιππίδης, Δ, (2005), Αρχιτεκτονικές Μεταμορφώσεις Ι & ΙΙ (2 τόμοι), Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα.
Rapoport A., Φιλιππίδης Δ., (2010), Ανώνυμη Αρχιτεκτονική και Πολιτιστικοί Παράγοντες, Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα

Βιβλιογραφία ξενόγλωσση

Crosi, G, (1998), The Conservation and Structural Restoration of Architectural Heritage (Advances in Architecture Vol 1), Southampton :Computational Mechanic Publications
Fram, (2003). Well-Preserved: The Ontario Heritage Foundation’s Manual of Principles and Practice For Architectural Conservation, Canada: Boston Mills Press Books.
Jokilehto J, (2009). A History of Architectural Concervation, Oxford: Butterworth, Heinemann.
Semes S., (2009). The future of the past: a conservation ethic for architecture, urbanism and historic preservation, USA : W.W Norton Company.
Strike, J., (1994), Architecture in Conservation: Managing Development at Historic Sites (Heritage: Care-Preservation-Management), London: Routledge