Χωρικές Αφηγήσεις

 

Γενικό πλαίσιο

Η γλώσσα, με την ικανότητά της να εκφράζει ευρύτερα τη σκέψη και να επινοεί το νέο (αυτό που δεν έχει ακόμα αποκρυσταλλωθεί σε χωρικό ή υλικό γεγονός), διασχίζει τις διαφορετικές γνωστικές περιοχές και διατυπώνει σκέψεις. Γεφυρώνει τις αντιθέσεις και υποσκάπτει τις εδραιωμένες βεβαιότητες και προκαταλήψεις μας για όσα θεωρούμε ότι γνωρίζουμε, για τον κόσμο, τον χώρο, την ανθρώπινη κοινωνία και ύπαρξη.
Το μάθημα εξετάζει τη σχέση χώρου, μορφής, γλώσσας και αναπαράστασης στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Την αμφίδρομη ροή οπτικών, εννοιολογικών και βιωματικών εμπειριών μεταξύ διαφορετικών πεδίων. Μεταξύ της γλώσσας και του χώρου, των λέξεων και των αντικειμένων.

Περιεχόμενο μαθήματος

Το περιεχόμενο του μαθήματος αφορά στη διερεύνηση ειδικών θεμάτων θεωρίας αναφορικά με τη σύλληψη-παραγωγή-σχεδιασμό του εσωτερικού χώρου και την ερμηνεία-επαναδιαπραγμάτευση της αστικής συνθήκης και του σχεδιασμού του χώρου γενικώτερα.
Το μάθημα εστιάζεται στη διαδικασία μεταφοράς του νοήματος μεταξύ συμβολικών μορφών. Επιλέγοντας ως πειραματική αφετηρία το κείμενο, λογοτεχνικό ή δοκιμιακό, εξετάζεται η δυνατότητα μετάβασης από τη γλώσσα σε διαφορετικές εννοιολογήσεις και μεταπλάσεις του χωρικού συμβάντος. Κεντρικός άξονας της προσέγγισης αυτής είναι η αναζήτηση σχέσεων και αναλογιών μεταξύ των γλωσσικών συμβολικών αναπαραστάσεων και των αρχιτεκτονικών αντικειμένων που σχεδιάζουμε.
Η διερεύνηση της αφηγηματικότητας του χώρου εισάγει στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό έννοιες όπως είναι η διάδραση, η μετάβαση, η εξέλιξη, η μεταβλητότητα. Με την επεξεργασία σεναρίων προσεγγίζονται εναλλακτικές καταστάσεις με παραμέτρους μεταβλητότητας οι οποίες δυνητικά «συμβαίνουν» στο χώρο και οργανώνουν τις μορφολογίες της κίνησης, της συνεύρεσης, της συνάντησης, της κατά πρόσωπο επικοινωνίας.
Οι φοιτητές διαβάζουν κριτικά δύο τουλάχιστον κείμενα που αναφέρονται στο ίδιο ή παρεμφερές θεωρητικό ερώτημα και προχωρούν σε συνθετικές προτάσεις με τη μορφή διαγραμμάτων, που έχουν ως στόχο την εφαρμοσμένη διερεύνηση θεωρητικών ζητουμένων.
Η κριτική παράλληλη ανάγνωση των δυο κειμένων είναι το εργαλείο ανάλυσης που θα οδηγήσει σε μια σειρά εγγραφών με ποικίλα μέσα (εικόνες, σκίτσα, λέξεις, ψηφιακά ίχνη). Αυτές οι νοητικές συλλήψεις των διαδοχικών στιβάδων και των πολλαπλών αποτυπωμάτων θα καταγραφούν από τους φοιτητές σε ένα τετράδιο σημειώσεων, ένα σημειωματάριο σκέψεων και ιδεών με τη μορφή μιας ολοκληρωμένης μελέτης. Η μελέτη αυτή θα περιλαμβάνει θεωρητικό σκέλος το οποίο θα εξελίσσεται σε συνθετική άσκηση που θα έχει ως στόχο την εφαρμοσμένη διερεύνηση των θεωρητικών ζητουμένων που έχουν τεθεί.

Σκοποί και στόχοι

Στόχος είναι να κατανοηθεί καλύτερα η δυνατότητα παραγωγής νοήματος κατά τη σχεδιαστική διαδικασία με την άντληση ιδεών από τη λογοτεχνία ή τον δοκιμιακό λόγο. Προτείνεται η επιλογή μιας μη συμβατικής αφετηρίας για προβληματισμό επί της ουσίας του αρχιτεκτονικού έργου, όπως είναι η λογοτεχνία. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει στον φοιτητή να χρησιμοποιήσει δημιουργικά το εννοιολογικό φορτίο των λέξεων και να εξετάσει κριτικά και ενσυνείδητα πλευρές του σχεδιασμού των αρχιτεκτονικών αντικειμένων που συχνά θεωρούνται δεδομένες προάγοντας την αναλυτική σκέψη και τον πειραματισμό.
Η λειτουργία, ο σκοπός ακόμα και οι συνθετικές προθέσεις είναι θέματα της αρχιτεκτονικής τα οποία εξετάζονται συχνά σε κείμενα και είναι στις μαθησιακές προθέσεις του μαθήματος ο σπουδαστής να αποκτήσει τη δυνατότητα να ανιχνεύει τις ιδέες αυτές, να τις «μεταφράζει» και να τις χειρίζεται δημιουργικά με τη μορφή διαγραμμάτων. Η χρήση των διαγραμμάτων ως αναλυτικών εργαλείων που λειτουργούν διαδραστικά ως συνθήκη διαμεσολάβησης κατά την περίοδο της δημιουργίας του επιτρέπουν να επικοινωνεί και να διατυπώνει τις σκέψεις που άντλησε από τα κείμενα συνοπτικά και τεκμηριωμένα.

Μαθησιακά αποτελέσματα

Το μάθημα οργανώνεται σε δύο άξονες, την θεωρία και την εφαρμογή. Στο θεωρητικό σκέλος πραγματοποιείται σειρά διαλέξεων από τους διδάσκοντες του μαθήματος με τη χρήση οπτικού υλικού, όπου τα θέματα που παρουσιάζονται αναλύονται και συζητούνται με την ενεργό συμμετοχή των φοιτητών/τριών.
Το θεωρητικό σκέλος αποτελεί και το υπόβαθρο για το εφαρμοσμένο σκέλος του μαθήματος και είναι αλληλένδετο με την συνθετική άσκηση.
Στη συνέχεια οι φοιτητές/τριες εκπονούν μια ολοκληρωμένη μελέτη [project], κάνοντας χρήση των θεωρητικών κειμένων που έχουν αναλυθεί, σε ομάδες 2-3 ατόμων.
Οι φοιτητές/τριες πραγματοποιούν δημόσιες παρουσιάσεις των εργασιών τους στην τάξη με κριτική τοποθέτηση του κοινού (συμφοιτητών/διδασκόντων) και δυνατότητα βελτιώσεων.
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής/τρια θα:
– έρθει σε επαφή με σημαντικά κείμενα και να αναζητήσει σ’ αυτά γνώση και ιδέες για να ανατροφοδοτήσει τον σχεδιασμό των αρχιτεκτονικών αντικειμένων.
– προβληματιστεί για τη χρήση των διαγραμμάτων ως μηχανισμών σκέψης, ως επινοητικών εργαλείων γένεσης, δημιουργίας και αναπαράστασης.
– αποκτήσει γνώση του χειρισμού των βασικών θεωρητικών αναλυτικών εργαλείων με τα οποία νοηματοδοτείται ο σχεδιασμός των αρχιτεκτονικών αντικειμένων του εσωτερικού και του δημόσιου αστικού χώρου.
– έχει την ικανότητα να αναλύει, να κατανοεί και να επαναδιαπραγματεύεται την αισθητική και λειτουργική διάσταση του χώρου μέσα από το διάλογο με άλλα μέσα όπως γλώσσα και η αφήγηση.
– να καταθέσει εμπεριστατωμένα και συνοπτικά προτάσεις αρχιτεκτονικών αντικειμένων σε μορφή διαγραμμάτων τα οποία θα αποτυπώνουν όχι μια τελική πρόταση αλλά τη δυναμική του προβληματισμού του.

Βιβλιογραφία ελληνική

– Αρέντ, Χ., Η ανθρώπινη κατάσταση, εκδ. Γνώση, Αθήνα, 1986.
– G. Bachelard, Η Ποιητική του Χώρου, εκδ. Χατζηνικολή, Αθήνα, 1982.
– A. Berleant, Η Αισθητική του Περιβάλλοντος, εκδ. Ίδρυμα Π. & Ε. Μιχελή, Αθήνα, 2004.
– Ν. Γκούντμαν, Οι γλώσσες της τέχνης, εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα, 1968.
– Β. Γουλφ, Ένα δικό σου δωμάτιο, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα, 1980.
– Ο. Έκο, Έξη περιπλανήσεις στο δάσος της αφήγησης, εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα, 1994.
– Ο. Έκο, Χρονικά μιας ρευστής κοινωνίας, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 2016.
– De Certeau, M., Επινοώντας την καθημερινή πρακτική. Η πολύτροπη τέχνη του πράττειν, μτφ. Κ. Καψαμπέλη, εκδ. Σμίλη, Αθήνα, 2010.
– Ζ. Κοτιώνης, 44 Ιστορίες της αρχιτεκτονικής, εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα, 2001.
– Φ. Μαργαρίτη, Το εργαστήρι του συγγραφέα. Το εργαστήρι του αρχιτέκτονα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2007
– Π. Μαρτινίδης, Μεσιτείες του ορατού, Ζητήματα θεωρίας και κριτικής στην αρχιτεκτονική και την τέχνη, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 1997.
– Ζ. Περέκ, Χορείες χώρων, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1974.
– Πολίτη Τ., Αναζητώντας το κλειδί, εκδ. Ερατώ, 2017.
– Σταυρίδης, Σ., Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2002.
– G. Simmel, Μητροπολιτική αίσθηση. Οι μεγαλουπόλεις και η διαμόρφωση της συνείδησης, εκδ. Άγρα, Αθήνα, 2017.
– D. Stevenson, Πόλεις και αστικοί πολιτισμοί, εκδ. κριτική, Αθήνα, 2003.
– Ε. Σηφάκη, Ά. Πούπου, Α. Νικολαίδου (επιμ), Πόλη και κινηματογράφος. Νήσος, Αθήνα, 2011.
– Μ. Φουκώ, Οι λέξεις και τα πράγματα, εκδ. Γνώση, Αθήνα, 1966.

Βιβλιογραφία ξενόγλωσση

– Bal, M. (2009). Narratology. Introduction to the Theory of Narrative. University of Toronto press.
– Casey E. (1997). The fate of place: A philosophical history. Berkeley CA: University of California.
– Cresswell T. (2004). Place: A short introduction. Oxford, Blackwell.
– Friedman, S. S. (1996). Spatialization, Narrative Theory, and Virginia Woolf’s The Voyage Out. In Mezei K. (Ed.), Ambiguous Discourse – Feminist Narratology & British Women Writers. University of North Carolina Press.
– Rodaway P. (1994). Sensuous Geographies: Body, Sense, and Place, London: Routledge.
– Tuan, Y.-F. (1991). Language and the making of place: A narrative-descriptive approach. Annals of the Association of American Geographers, 81(4): pp. 684-696.
– Tally, R. T., Jr., (ed), (2017). The Routledge handbook of literature and space. Routledge Abingdon, Oxon ; New York, NY.
– Cooper D., Donaldson C., Murrieta-Flores P. (eds.), (2016), Literary Mapping in the Digital Age, New York: Routledge.
– Bodenhamer, J. Corrigan and Harris T. M., (2015), Deep Maps and Spatial Narratives, Indianapolis: Indiana University Press.
– N. Pleßke, (2014). The Intelligible Metropolis, transcript Verlag, Bielefeld