Γενικό πλαίσιο
Η σειρά μαθημάτων με τον γενικό τίτλο «Δομική Τέχνη» αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη και εξετάζει την υλικότητα του χώρου ως μια ενιαία και αδιαίρετη συνθήκη μέσα από την οποία συλλαμβάνεται και υλοποιείται ο Σχεδιασμός του Χώρου. Ως εκ τούτου, στα μαθήματα αυτά εξετάζονται έννοιες όπως τα φυσικά ή τεχνητά υλικά, η προδιαγραφή επιφανειών, εξοπλισμού και δομικών συστημάτων, οι παραδοσιακές μέθοδοι δόμησης ιστορικά, και οι ψηφιακές εφαρμογές μοντελοποίησης και δόμησης του χώρου, ως συνάρτηση των επιθυμητών ιδιοτήτων του χώρου – δηλαδή ως ένα συνθετικό πρόβλημα – με επίκεντρο τον άνθρωπο.
Τα εξειδικευμένα αντικείμενα του εκάστοτε μαθήματος επιδιώκουν τον συσχετισμό των παραπάνω με παραμέτρους όπως η υγεία, η ασφάλεια, η φυσική και αντιληπτική εργονομία και άνεση, αλλά και οι αισθητικές επιλογές που γίνονται, όπως αυτές επηρεάζονται από τις αναγκαίες υποδομές, τις επιφάνειες και τον εξοπλισμό του χώρου.
Μέσα από την σειρά αυτών των μαθημάτων αυτών οι φοιτητές /τριες θα μπορέσουν να συλλάβουν την έννοια του Χώρου ως καθολική συνθήκη, με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο, όντας εξοικειωμένοι με τις μεθόδους παραγωγής του από τις παραδοσιακές ιδιότυπες λαϊκές και ιστορικές τεχνικές μέχρι τις σύγχρονες κατασκευαστικές τεχνολογίες. Ειδικά στις μέρες μας, αυτός ο παράγοντας εμφανίζεται ως κρίσιμος για τη διδασκαλία του Σχεδιασμού σαν μια ενιαία διαδικασία μεταξύ της ύλης και της σύλληψης – για παράδειγμα η σύγχρονη παραγωγή του χώρου ως συνάρτηση της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής τυποποιημένων συστημάτων ή οι λογικές ψηφιακής μορφοδοσίας (CAD, BIM, παραμετρικός σχεδιασμός και προσομοιώσεις βελτιστοποίησης) ως συνάρτηση των εξειδικευμένων εφαρμογών ψηφιακής κατασκευής (Digital Fabrication). Από την άλλη πλευρά, η εξοικείωση των φοιτητών /τριων με την υλικότητα του χώρου και των μεθόδων παραγωγής του κατά την ευρύτερη έννοια θα τους επιτρέψει να αντιμετωπίσουν όλες τις κλίμακες εφαρμογής, από την συνάντηση δύο επιφανειών και την προδιαγραφή των δομικών συστημάτων, μέχρι την πρωτότυπη σύλληψη της συνολικής μορφής του χώρου, με την ειδική ευαισθησία που απαιτείται εξ’ ορισμού από το ζητούμενο του Ανθρωποκεντρικού Σχεδιασμού.
Εν κατακλείδι, σήμερα περισσότερο αναγκαία από ποτέ άλλοτε, η σειρά των μαθημάτων της «Δομικής Τέχνης» ζητά να θεμελιώσει το ζήτημα της υλικότητας του χώρου στην συνείδηση των φοιτητών ως έναν Σχεδιασμό Ιδιοτήτων που είναι θεμελιώδης και αδιαίρετη συνάρτηση του Σχεδιασμού του Χώρου.
Περιεχόμενο μαθήματος
Το πρώτο μάθημα αυτής της σειράς αποτελεί εισαγωγικό θεωρητικό μάθημα και αναφέρεται στα
γνωστά υλικά που χρησιμοποιούνται στη δόμηση, την κατασκευή, την εξυπηρέτηση λειτουργικών απαιτήσεων, την προστασία από τη φθορά της χρήσης και τους εξωτερικούς παράγοντες, την απόδοση των αισθητικών και μορφολογικών επιλογών για την υλοποίηση ενός τεχνικού έργου, τα οποία συγκροτούν την ομάδα των δομικών και διακοσμητικών υλικών. Στη ομάδα αυτή ανήκουν τόσο φυσικά υλικά, που χρησιμοποιήθηκαν από αρχαιοτάτων χρόνων, όπως η πέτρα, η άργιλος, το ξύλο, όσο και νεώτερα τεχνικά υλικά, όπως τα κράματα μετάλλων, το τσιμέντο ή τα πλαστικά. Ο υπολογιστικός σχεδιασμός (computational design) διαμορφώνει σταδιακά ένα σύγχρονο περιβάλλον συνεχούς ροής πληροφοριών, υπολογιστικών συστημάτων και αλγορίθμων που οδηγούν στον συνολικό έλεγχο των ιδιοτήτων, της συμπεριφοράς και των κάθε λογής στοιχείων που αφορούν τα υλικά στη σχεδιαστική διαδικασία. Νέες τεχνολογίες (όπως η χρήση της νανοτεχνολογίας) συμβάλλουν σε ραγδαίες εξελίξεις στην επιστήμη των υλικών, αυξάνοντας τις απαιτήσεις, το εύρος των ιδιοτήτων τους, τη μεταβλητότητα τους, την ανταπόκριση τους σε διαφορετικές συνθήκες περιβάλλοντος- στη θερμότητα, το φως, τον ηλεκτρισμό, κ.ά. Έτσι, διαμορφώνεται ένα διευρυμένο πεδίο ανάμεσα στη συμβατική διαχείριση των υλικών ως τμήμα της κατασκευής ενός έργου, και τη διαφαινόμενη ενεργή συμμετοχή τους στην παραγωγή των αρχιτεκτονικών μορφών, καθώς και την αντιμετώπισή τους ως δυναμικών και όχι ως στατικών συστημάτων.
Μία ενδεικτική σειρά εισηγήσεων και διαλέξεων, η οποία μπορεί να τροποποιηθεί ή εμπλουτισθεί περιλαμβάνει βασικές ενότητες υλικών όπως: φυσική πέτρα, προϊόντα τσιμέντου, προϊόντα αργίλου, ξύλο, μέταλλα, γυαλί, ύφασμα, πλαστικά υλικά, συνδεδεμένα με βασικές έννοιες φυσικής και μηχανικής συμπεριφοράς των υλικών, συμβατότητας, εργασιμότητας. Παρουσιάζονται ακόμη τρεις διακριτές ομάδες υλικών, που ενώ δεν χρησιμοποιούνται στο κύριο σώμα των κατασκευών, εντούτοις εφαρμόζονται είτε ως υπόστρωμα, είτε ως συνδετικό μέσο, είτε ως επίστρωση για την προστασία της επιφάνειας τους, είτε ακόμη για την αντιμετώπιση ειδικών προβλημάτων. Αυτές οι ομάδες που θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικές για την ευστοχία ή την αστοχία των κατασκευών είναι τα συνδετικά υλικά- όπως κονιάματα, επιχρίσματα, κόλλες, τα μονωτικά υλικά- ηχομονωτικά, θερμομονωτικά και στεγανωτικά υλικά, και τα βερνίκια και χρώματα.
Ιδιαίτερη αναφορά πραγματοποιείται σε υλικά που είναι φιλικά προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον, με ανάπτυξη παραμέτρων και μεθόδων αξιολόγησης τους με κριτήρια βιοκλιματικού σχεδιασμού.
Σκοποί και στόχοι
Ως γενικός στόχος όλων των μαθημάτων λογίζεται το να αναδειχθούν οι διάφορες κατασκευαστικές λογικές, τα διάφορα δομικά και διακοσμητικά υλικά, οι εκάστοτε μηχανικές συμπεριφορές τους σε συνθήκες περιβάλλοντος και ανάλογα με τις απαιτήσεις του έργου, και οι τρόποι συναρμογής τους σε εξειδικευμένες ή/και πρωτότυπες αρχιτεκτονικές και κατασκευαστικές λεπτομέρειες, ως ένα συνθετικό πρόβλημα, το οποίο βρίσκεται σε ευθεία και διαρκή διαλεκτική σχέση με την προγραμματική και την εννοιολογική συγκρότηση του Σχεδιασμού.
Το θεωρητικό αυτό μάθημα αναφέρεται στην υλικότητα των κατασκευών, δηλαδή στα δομικά και διακοσμητικά υλικά, που χρησιμοποιούνται στα τεχνικά έργα. Αναφέρεται σε γνώσεις που συνδέουν τη διαδικασία σχεδιασμού, τη μορφοδοσία, την τεχνογνωσία, την κατασκευαστική λογική, τις ιδιότητες και τη συμπεριφορά των κύριων ομάδων υλικών, καθώς και την υλοποίηση του έργου.
Ο στόχος είναι ν’ αναπτυχθούν τρόποι προσέγγισης στη διαδικασία επιλογών υλικών σε σχέση με την αισθητική ποιότητα τους, τις ιδιότητες, τη συμπεριφορά, την αντοχή, την επεξεργασία, τη συνάφεια και τη διάρκεια τους, σε συνάρτηση με την επίδραση εξωγενών παραγόντων και απαιτήσεων που επηρεάζουν τον σχεδιασμό (σε συμβατικά και νέα ψηφιακά περιβάλλοντα), την υλοποίηση, την ασφάλεια, την υγεία των χρηστών και τη διάρκεια του έργου.
Βασικός παιδαγωγικός στόχος του μαθήματος είναι η καλλιέργεια της ενεργής ατομικής συμμετοχής, αλλά και της ομαδικής συνεργασίας, καθώς και της αλληλεπίδρασης με τον/την διδάσκοντα/ουσα.
Μαθησιακά αποτελέσματα
Πραγματοποιούνται σειρά διαλέξεων-εισηγήσεων από τον /την διδάσκοντα/ουσα και επισκέπτες καθηγητές σε συνδυασμό με εκπαιδευτική επίσκεψη σε χώρο παραγωγής υλικών. Προκειμένου να τροφοδοτηθεί μία κριτική συζήτηση και η συνεργασία, οι φοιτητές/τριες αναλαμβάνουν προαιρετικά ομαδική εργασία με θέμα τα υλικά και την κατασκευή, επιλέγοντας ανάμεσα σε προτεινόμενες υλοποιημένες μελέτες.
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές / φοιτήτριες θα μπορούν να κατανοούν ζητήματα επιλογών δομικών και διακοσμητικών υλικών σε τεχνικά έργα, τα οποία βασίζονται στη γενική δευτεροβάθμια εκπαίδευση τους (αρχές φυσικής, χημείας και μηχανικής) και υποστηρίζονται από επιστημονικά εγχειρίδια προχωρημένου επιπέδου, καθώς περιλαμβάνονται επιλογές που προκύπτουν από τις εξελίξεις στην αιχμή του γνωστικού πεδίου της τεχνολογίας υλικών και των σύγχρονων δυνατοτήτων ψηφιακής σχεδίασης.
Θα είναι σε θέση να διαμορφώνουν τις επιλογές τους στη διάρκεια των μελετών τους ώστε να συνδυάζουν αισθητικές επιλογές με τις γενικές και ειδικές απαιτήσεις των έργων, εντάσσοντας τα υλικά δομής στην διαδικασία δημιουργικού σχεδιασμού, πάντα λαμβάνοντας υπόψη την ασφάλεια και υγεία των χρηστών, και το περιβάλλον.
Γενικά θα είναι ικανοί για
– Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών.
– Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.
– Λήψη αποφάσεων.
– Συνδυαστικές επιλογές.
– Ομαδική εργασία .
– Σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον.
– Βιβλιογραφική μελέτη, έκφραση και συγγραφή με βάση κανόνες επιστημονικής έρευνας.
Βιβλιογραφία ελληνική
Aldinger, E., Bauman, G., Ignatowitz, E., Kluge, M., Lammin, G., Steinmuller, A., & Weinstock, H., μτφ. Βούλγαρη, Δ., (1998). Τεχνολογία Υλικών Κατασκευών, Αθήνα: Ευρωπαϊκές Τεχνολογικές Εκδόσεις.
Baden- Powel, Ch., Hetreed, J., & Ross, A., (2013) Αποστολοπούλου, Τ., (μτφρ.). Το Εγχειρίδιο του Αρχιτέκτονα. Αθήνα: Παπασωτηρίου.
Wenderhorst, R., (1981), Τουλιάτος, Δ., Λεονταρίτης, Μ., Παπαγιάννης, Δ., & Μπίσμπος, Χ., (μτφρ). Δομικά Υλικά. Αθήνα: Εκδόσεις Μ., Γκιούρδας.
Αθανασόπουλος, Χ., Γ., (2007) (Ζ έκδ.). Σύνθεση και Τεχνολογία. Αθήνα.
Αναστασάκης, Ε., (1979). Φυσική για Αρχιτέκτονες. Αθήνα: Ε.Μ.Π.
Βουλγαρίδης, Η., Β., (2007). Ευρωπαϊκά και Τροπικά Ξύλα με Εμπορική Σημασία. Δομή, Ιδιότητες και Χρήσεις. Διδακτικό βοήθημα. Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Γεωργιάδου, Ζ, (2017). Δομικά και διακοσμητικά Υλικά. Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Νημερτής.
Γιάννας, Σ., (2001). Περιβαλλοντικός σχεδιασμός κτιρίων και περιβάλλοντος χώρου. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, τόμος Α.
Ελευθεριάδης, Ι., Νικολαΐδης, Ν., Τσατσαρώνη, Ε., (2015). Χημεία και τεχνολογία του χρώματος. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/822.Baden- Powel, Ch., Hetreed, J., & Ross, A., (2013), Το Εγχειρίδιο του Αρχιτέκτονα. Αθήνα: Παπασωτηρίου.
Ελευθεριάδης, Ι., Νικολαΐδης, Ν., Τσατσαρώνη, Ε., (2015). Χημεία και τεχνολογία του χρώματος. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/822.
Ζαχαριάδης, Α., (1993). Οικοδομική Τεχνολογία. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής.
Κακαράς, Ι., (2009). Τεχνολογία Ξύλου. Αθήνα: Ίων.
Κακαράς, Ι., (2013). Τεχνολογία Ξύλινων Δομικών Κατασκευών. Αθήνα: Ίων.
Κορωναίος, Α., Γ., & Πουλάκος, Γ., Ι., (2005,6,7). Τεχνικά Υλικά, Τόμοι 1,2,3,4. Αθήνα: Εκδόσεις Ε.Μ.Π.
Κορωναίος, Α., Γ., & Πουλάκος, Γ., Ι., (2006). Τεχνικά Υλικά, Τόμος 4. Αθήνα: Εκδόσεις Ε.Μ.Π.
Κορωναίος, Αιμ., & Σαργέντης, Γ., Φ., (2005). Δομικά Υλικά και Οικολογία. Τεχνική έκθεση ερευνητικού έργου, 2η έκδ. Αθήνα: ΕΜΠ.
Κοσμόπουλος, Π., (επιμ), (2008). Κτίρια, Ενέργεια και Περιβάλλον. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Κούκης, Σ., Σ., (2001). Δομική Τεχνολογία, Υλικά και Εφαρμογές. Αθήνα
Λεγάκις, Α., (1992).Δομικά Υλικά, Τόμος Β. Αθήνα: Ευγενίδειο Ίδρυμα.
Μαλινδρέτος, Μ., (2005). Η Τεχνολογική Διάσταση του Σχεδιασμού. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Παπαμανώλης, Ν., (2015). Δομική Φυσική και Αρχές Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού Κτιρίων. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα:Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/5407
Παπανικολάου, Γ., & Μουζάκης, Δ., (2007). Σύνθετα υλικά. Αθήνα: Κλειδάριθμος. Bechtholdt, M., (2008).
Παπαχαραλάμπους, Ν., Γ., (2008). Μονώσεις Δομικών Έργων. Αθήνα: Παπασωτηρίου.
Παυλογεωργάτος, Γ., (2012). Ξύλο. Αθήνα: Προπομπός.
Περιβολιώτη, Μ., (2004). Η Τέχνη του Υφάσματος. Αθήνα: Εκδόσεις Ίων.
Σκαρλάτος, Δ., (1998). Εφαρμοσμένη Ακουστική. Αθήνα: Ίων.
Σκαρλάτος, Δ., (2013). Εισαγωγή στις Μεθόδους Ηχομόνωσης και Ηχοπροστασίας. Τόμος Α. Πάτρα: Ε.Α.Π., Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών.
Στεργιάδης, Γ., Χ., (2017). Οικοδομική, Δομικά Υλικά: Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Οικολογικών Δομικών Κατασκευών. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Τζιόλα.
Τριανταφύλλου, Αθ., (2017). Δομικά Υλικά. Αθήνα: Γκότσης.
Τριανταφύλλου, Θ., (2017). Δομικά Υλικά. Πάτρα: Γκότσης.
Τσινίκας, Ν., (2016). Αρχιτεκτονική Τεχνολογία, (Γ έκδ.). Θεσσαλονίκη: Studio University Press.
Τσίπηρας, Κ., & Τσίπηρας, Θ., (2005). Οικολογική Αρχιτεκτονική. Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική, Οικολογική Δόμηση, Γεωβιολογία, Εσωτέρα Αρχιτεκτονική. Αθήνα: Κέδρος.
Τσιραμπίδης, Α., (1996). Τα Ελληνικά Μάρμαρα. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Τσούμης, Γ, (2009). Επιστήμη και Τεχνολογία του Ξύλου. Τόμοι Α,Β. Θεσσαλονίκη: Γαρταγάνης. Υφαντής, Δ., (2010). Εισαγωγή στη φθορά των υλικών. Σχολή Χημικών Μηχανικών. Αθήνα: Ε.Μ.Π. Σελ. 3-4. Σημειώσεις διαθέσιμες στη διεύθυνση http://www.chemeng.ntua.gr/dpms_ylika
Βιβλιογραφία ξενόγλωσση
Allen, E., & Iano, J., (2014) (5th edit). Fundamentals of Building Construction: Materials and Methods. N. Jersey: Wiley.
Ashby, M., Shercliff, H., & Cebon, D., (2007). Materials: Engineering, Science, Processing and Design. U.K.: Butterworth-Heinemann.Beverly, G., (2014). Textiles: The Whole Story: Uses, Meanings, Significance. London: Thames and Hudson Ltd.
Berge, B., (2009). The Ecology of Building Materials. UK: Architectural Press.
Bonda, P., Sosnowchik, K., (2007). Sustainable Commercial Interiors. New Jersey: John Wiley and Sons.
Chapman, J., (2015), (2nd ed.) Emotional Durable Design: Objects, Experiences and Empathy. London, N. York: Routledge.
Coulson, J., (2012). Wood in Constuctions: How to Avoid Costly Mistakes. U.K.: Wiley Blackwell.
Duggal, S., K., (2016). Building Materials, 5th edit. N. Delhi: New Age International Ltd.
Edwards, B., W., & Naboni, E., (2013) (3rd ed.). Green Buildings Pay: Design, Productivity and Ecology. Oxford: Routledge.
Ermann, M., (2015). Architectural Acoustics Illustrated. N. Jersey: Wiley.
Hodgson, F., T., (2016).Concretes, Cements, Mortars, Plasters & Stucco – How to Use and Prepare them. N.L.: Fredonia Books.
Moxon, S., (2014). Sustainability in Interior Design. London: Laurence King Pub.
Robertson, M., (2014). Sustainability: Principles and Practice. Oxford: Routledge.
Schweitzer, Ph., A., (2005).Paint and Coatings: Applications and Corrosion Resistance. U.S.A.:Taylor and Francis.Wurm, J., (2007). Glass Structures, Design and Construction of Self Supporting Skins. Basel: Birkhauser.Innovative Surface Structures-Technologies and Applications. Oxford: Taylor & Francis.
Δευτερεύουσα βιβλιογραφία
Κτίριο, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις κτίριο.
Δομές, Αθήνα: Πρόδρομος Παπαδόπουλος.