Γενικό πλαίσιο
Η σειρά μαθημάτων με τον γενικό τίτλο «Δομική Τέχνη» αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη και εξετάζει την υλικότητα του χώρου ως μια ενιαία και αδιαίρετη συνθήκη μέσα από την οποία συλλαμβάνεται και υλοποιείται ο Σχεδιασμός του Χώρου. Ως εκ τούτου, στα μαθήματα αυτά εξετάζονται έννοιες όπως τα φυσικά ή τεχνητά υλικά, η προδιαγραφή επιφανειών, εξοπλισμού και δομικών συστημάτων, οι παραδοσιακές μέθοδοι δόμησης ιστορικά, και οι ψηφιακές εφαρμογές μοντελοποίησης και δόμησης του χώρου, ως συνάρτηση των επιθυμητών ιδιοτήτων του χώρου – δηλαδή ως ένα συνθετικό πρόβλημα – με επίκεντρο τον άνθρωπο.
Τα εξειδικευμένα αντικείμενα του εκάστοτε μαθήματος επιδιώκουν τον συσχετισμό των παραπάνω με παραμέτρους όπως η υγεία, η ασφάλεια, η φυσική και αντιληπτική εργονομία και άνεση, αλλά και οι αισθητικές επιλογές που γίνονται, όπως αυτές επηρεάζονται από τις αναγκαίες υποδομές, τις επιφάνειες και τον εξοπλισμό του χώρου.
Μέσα από την σειρά αυτών των μαθημάτων αυτών οι φοιτητές /τριες θα μπορέσουν να συλλάβουν την έννοια του Χώρου ως καθολική συνθήκη, με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο, όντας εξοικειωμένοι με
τις μεθόδους παραγωγής του από τις παραδοσιακές ιδιότυπες λαϊκές και ιστορικές τεχνικές μέχρι τις σύγχρονες κατασκευαστικές τεχνολογίες. Ειδικά στις μέρες μας, αυτός ο παράγοντας εμφανίζεται ως κρίσιμος για τη διδασκαλία του Σχεδιασμού σαν μια ενιαία διαδικασία μεταξύ της ύλης και της σύλληψης – για παράδειγμα η σύγχρονη παραγωγή του χώρου ως συνάρτηση της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής τυποποιημένων συστημάτων ή οι λογικές ψηφιακής μορφοδοσίας (CAD, BIM, παραμετρικός σχεδιασμός και προσομοιώσεις βελτιστοποίησης) ως συνάρτηση των εξειδικευμένων εφαρμογών ψηφιακής κατασκευής (DigitalFabrication). Από την άλλη πλευρά, η εξοικείωση των φοιτητών /τριων με την υλικότητα του χώρου και των μεθόδων παραγωγής τουκατά την ευρύτερη έννοια θα τους επιτρέψει να αντιμετωπίσουν όλες τις κλίμακες εφαρμογής, από την συνάντηση δύο επιφανειών και την προδιαγραφή των δομικών συστημάτων, μέχρι την πρωτότυπη σύλληψη της συνολικής μορφής του χώρου, με την ειδική ευαισθησία που απαιτείται εξ’ ορισμού από το ζητούμενο του Ανθρωποκεντρικού Σχεδιασμού.
Εν κατακλείδι, σήμερα περισσότερο αναγκαία από ποτέ άλλοτε, η σειρά των μαθημάτων της «Δομικής Τέχνης» ζητά να θεμελιώσει το ζήτημα της υλικότητας του χώρου στην συνείδηση των φοιτητών ως έναν Σχεδιασμό Ιδιοτήτων που είναι θεμελιώδης και αδιαίρετη συνάρτηση του Σχεδιασμού του Χώρου.
Το παρόν αποτελεί το τρίτο μάθημα της σειράς των μαθημάτων Δομικής Τέχνης και ζητά να εισαγάγει τους φοιτητές/τριες στο πεδίο της ιστορίας των κατασκευαστικών τεχνικών και τεχνολογιών, διατρέχοντας την απόσταση από τις τεχνικές της ανώνυμης λαϊκής και τοπικής αρχιτεκτονικής μέχρι την τεχνολογία των ιστορικών κτιρίων όπως εκφράζονται στον Ελλαδικό χώρο.
Περιεχόμενο μαθήματος
Το περιεχόμενο του μαθήματος οργανώνεται σε τρία μέρη, κατά τα οποία οι ανώνυμες λαϊκές και παραδοσιακές κτιριοδομικές τεχνικές εξετάζονται ως συνάρτηση των υλικών περιορισμών του τόπου αλλά και των κοινωνικών και ιστορικών συγκυριών στις οποίες εκφράζονται. Συμπληρωματικά εξετάζεται, κατά περίπτωση, η πλευρά της παθολογίας του κελύφους και των βασικών στρατηγικών που ακολουθούνται από τους σύγχρονους μελετητές με στόχο μια νεωτερική παρέμβαση. Η διάρθρωση των κυρίων ενοτήτων έχει ως εξής:
Μέρος 1ο: Λαϊκές και ανώνυμες παραδοσιακές τεχνικές: η συνθήκη και η ιδιοτυπία του τόπου.
1. Η ηπειρωτική Ελλάδα.
2. Η νησιωτική Ελλάδα
3. Τα πυργόσπιτα στην Μάνη.
Μέρος 2ο: Iστορικές τεχνολογίες: από την ανώνυμη τεχνική στην τεκμηριωμένη τεχνολογία.
1. Νεοκλασική μορφολογία και κτιριοδομία I: Εννοιολογική κτιριοδομική; συγκρότηση του νεοκλασικισμού και βασικές μορφές δομικού σκελετού. Φέρων οργανισμός και επιστέγαση.
2. Νεοκλασική μορφολογία και κτιριοδομία II: Προκατασκευασμένα στοιχεία και επίπλαστες διακοσμήσεις.
3. Νεοκλασική μορφολογία και κτιριοδομία!!!: Κουφώματα & ερμάρια, ταμπλαδωτές ξύλινες κατασκευές, και κλίμακες
Μέρος 3ο: Μνήμη και Ιστορία: οι κατασκευαστικές λογικές και τεχνολογίες ως πολιτισμικό κληροδότημα.
1. Από την κατασκευαστική τεχνική στην ιστορική τεχνολογία: εννοιολογική διάκριση μεταξύ τεχνικής και τεχνολογίας. Νεωτερισμός, ιστορικότητα, και μνήμη στην κατασκευή.
2. Οι κατασκευαστικές λογικές ως πολιτισμικό κληροδότημα: εννοιολογική συγκρότηση της παράδοσης και της νεωτερικότητας απέναντι στην μνήμη του τόπου. Η έννοια της διατήρησης της πολιτισμικής κληρονομιάς ως ένα σύγχρονο τεχνικό – συνθετικό πρόβλημα.
Σκοποί και στόχοι
Ως γενικός στόχος όλων των μαθημάτων λογίζεται το να αναδειχθούν οι διάφορες κατασκευαστικές λογικές, τα διάφορα δομικά και διακοσμητικά υλικά, οι εκάστοτε μηχανικές συμπεριφορές τους σε συνθήκες περιβάλλοντος και ανάλογα με τις απαιτήσεις του έργου, και οι τρόποι συναρμογής τους σε εξειδικευμένες ή/και πρωτότυπες αρχιτεκτονικές και κατασκευαστικές λεπτομέρειες, ως ένα συνθετικό πρόβλημα, το οποίο βρίσκεται σε ευθεία και διαρκή διαλεκτική σχέση με την προγραμματική και την εννοιολογική συγκρότηση του Σχεδιασμού.
Ο απώτερος σκοπός του μαθήματος είναι διττός
– πρώτον, να εξοικειώσει τους φοιτητές / τριες με τις ιδιαιτερότητες, τις απαιτήσεις, τις ειδικές προβλέψεις και τους τρόπους προσέγγισης μιας μελέτης σχεδιασμού που συμφύεται με υφιστάμενα παραδοσιακά και ιστορικά κελύφη αλλά αφορά σε έναν σύγχρονο χώρο, και
– δεύτερον, να αντιμετωπίσει το απόθεμα της τεκμηριωμένης ή μη ιστορίας των κατασκευών ως ένα πολιτισμικό κληροδότημα ενός συγκεκριμένου τόπου, το οποίο χρειάζεται να διατηρηθεί όχι ως μουσειακό τεκμήριο αλλά ως ένας ζωντανός οργανισμός με παρόν και με μέλλον.
Στο πλαίσιο των παραπάνω, το μάθημα αποσκοπεί στο να εδραιώσει στους φοιτητές την αντίληψη ότι οι ιστορικές τεχνολογίες και οι ανώνυμες λαϊκές τεχνικές δεν αποτελούν μόνο ένα τεχνικό υπόβαθρο για έναν νεωτερικό σχεδιασμό, αλλά και την συνθήκη για να αντιμετωπιστεί ο σχεδιασμός ως μια πράξη ευθύνης απέναντι στην ιστορική μνήμη ενός πολιτισμού και την διαχρονική ταυτότητα ενός τόπου.
Μαθησιακά αποτελέσματα
Το μάθημα οργανώνεται στην βάση σειράς διαλέξεων-εισηγήσεων από τους διδάσκοντες και επισκέπτες καθηγητές σε συνδυασμό με ενδεχόμενη εκπαιδευτική επίσκεψη σε τόπους και κτίρια σχετικά με το αντικείμενο του μαθήματος.Προκειμένου να τροφοδοτηθεί μία κριτική συζήτηση και η συνεργασία, οι φοιτητές/τριες αναλαμβάνουν ομαδική εργασία με θέμα συναφές προς το αντικείμενο του μαθήματος, το οποίο καθορίζεται κατά την έναρξη του ακαδημαϊκού εξαμήνου.
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές/ τριες θα είναι σε θέση να
– ελέγχουν τις επιλογές τους ως προς τους τεχνικούς περιορισμούς του υφιστάμενου κελύφους ενόψει μιας νεωτερικής σχεδιαστικής πρότασης, συμπεριλαμβανομένης και της παθολογίας του κτιρίου και της ανάγκης εξεύρεσης λύσεων για την ενσωμάτωση σύγχρονων υποδομών.
– αντιλαμβάνονται τις ευρύτερες προεκτάσεις των τεχνικών επιλογών του παρελθόντος, συμπεριλαμβανομένης και της σχέσης τους με τους υλικούς, ιστορικούς, και περιβαλλοντικούς περιορισμούς ενός τόπου
– αντιλαμβάνονται την ιστορία ενός τόπου, όπως εκφράζεται μέσα από την υλικότητά του και
την ιδιοτυπία του, οργανώνοντας δημιουργικά τις συνθετικές και τεχνικές τους επιλογές σε μια πιθανή νεωτερική πρόταση
– αντιλαμβάνονται την υφιστάμενη δομή ενός κελύφους ως ιστορική και συλλογική μνήμη, και να σχεδιάζουν με στόχο την διατήρησή της ως ζωντανό οργανισμό.
Ως εκ τούτου, το μάθημα θεωρείται ως ένα σημαντικό μάθημα εμβάθυνσης που θα επιτρέψει στους φοιτητές να αντιμετωπίσουν τον σχεδιασμό ως μια υλική συνθήκη με επιπτώσεις στην μνήμη του τόπου και την διατήρησή της.
Γενικές Ικανότητες
Λαμβάνοντας υπόψη τις γενικές ικανότητες που πρέπει να έχει αποκτήσει ο πτυχιούχος (όπως αυτές αναγράφονται στο Παράρτημα Διπλώματος και παρατίϋενται ακολούθως) σε ποια /ποιες από αυτές αποσκοπεί το μάθημα;.
Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις
Λήψη αποφάσεων
Αυτόνομη εργασία
Ομαδική εργασία
Εργασία σε διεθνές περιβάλλον
Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
Παράγωγή νέων ερευνητικών ιδεών Σχεδιασμός και διαχείριση έργων
Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον
Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης Άλλες…
– Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των
απαραίτητων τεχνολογιών
– Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
– Αυτόνομη εργασία
– Ομαδική εργασία
– Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
– Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.
– Λήψη αποφάσεων.
– Συνδυαστικές επιλογές.
Βιβλιογραφία ελληνική
– Κίζης, Γιάννης, επιμ. Αποκατάσταση μνημείων. Αναβίωση ιστορικών κτιρίων στην Ατιική. Μετάφραση Μαρία Πετρουλάκη. 2 τ. Αθήνα: Έργον IV, 2004.
– Δημητσάνου – Κρεμέζη,Καίτη,επιμ. Νεοκλασικά σπίτια της Αττικής: Αρχείο Σπουδαστηρίου Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας. Αθήνα: Εκδόσεις Ε.Μ.Π., 2009.
– Κωνσταντινόπουλος., Χρήστος Γ. Οι παραδοσιακοί χτίστες της Πελοποννήσου: Ιστορική και λαογραφική μελέτη. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 1983.
– Λάββας, Γιώργος, και Δημήτρης Φιλιππίδης, επιμ. Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική. 8 τ. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 1982-1998.
– Μιχελής, Παναγιώτης Α. Φροντιστηριακαί Εργασίαι Α’ Το Ελληνικό Λαϊκό Σπίτι. Γ’. Αθήνα: Έκδοσις Ε. Μ. Πολυτεχνείου, 1981.
– Μπίρης, Μάνος Γ. Νεοκλασική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2001.
– Νομικός, Μιχάλης. Αποκατάσταση και Επανάχρηση Ιστορικών Μνημείων και Συνόλων: μεθοδολογία – εφαρμογές. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Γιαχούδη, 2004.
– Παπαϊωάννου, Κωσταντίνος Σ. Το Ελληνικό Παραδοσιακό Σπίτι: Η γενική διάρθρωση της αρχιτεκτονικής του και η τυπολογία της. Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., 2003.
– Φιλιππίδης, Δημήτρης, επιμ. Νησιά του Αιγαίου. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2003.
– Cooper, Frederick, A. Σπίτια του Μορέα: Παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Βορειοδυτικής Πελοποννήσου (1205-1955). Μετάφραση Χριστίνα Τραϊτοράκη. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2002.
– Rapoport, Amos, και Δημήτρης Φιλιππίδης. Ανώνυμη αρχιτεκτονική και πολιτιστικοί παράγοντες. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2010.
Δευτερεύουσα βιβλιογραφία
– Καρδαμίτση – Αδάμη, Μάρω. Έρνστ Τσίλλερ 1837-1923: Η τέχνη του κλασικού. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2006.
– Μπίρης, Κώστας Η. Αι Αθήναι : Από τον 19ον εις τον 20ον αιώνα. 3ηέκδ. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 1996.
– Μπούρας, Χαράλαμπος Θ. Βυζαντινή και μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική στην Ελλάδα. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2001.
– Σινίκη – Παπακώστα, Νίτσα. Παλιά Γιάννινα. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 1986.
– Φιλιππίδης, Δημήτρης, επιμ. Αρχιτεκτονικές μεταμορφώσεις Ι: Μητροπολιτικά κέντρα. τ. 1. 2 τ. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2006.
– Φιλιππίδης, Δημήτρης, επιμ. Αρχιτεκτονικές μεταμορφώσεις ΙΙ: Ελληνική περιφέρεια. τ. 2. 2 τ. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2006
– Galland, Pierre, KatriKisitzin, Anatole Oudaille-Diethardt, Christopher Young, Unesco, και World Heritage Centre. World Heritage in Europe Today, 2016. http://whc.unesco.org/en/world- heritage-in-europe-today/.
– Ο Συλλέκτης. ‘Ακροκέραμα: πηλοτεχνήματα, ρόπτρα, φουρούσια και ό,τι άλλο ομόρφαινε τις κατοικίες των ανθρώπων. Κυρίως όμως ακροκέραμα.’ Ακροκέραμα (blog). Ημερομηνία πρόσβασης 19 Μάιος 2016. http://akrokerama.blogspot.com/.